Bu Protokolun Tərəfləri,

Bioloji müxtəliflik haqqında Konvensiyanın (bundan sonra «Konvensiya» adlanacaq) Tərəfləri olaraq,

Konvensiyanın 19-cu maddəsinin 3 və 4-cü bəndlərinə, eləcə də 8g) və 17-ci maddələrinə əsaslanaraq,

habelə Bioloji müxtəliflik haqqında Konvensiyanın Tərəflərinin 1995-ci il 17 noyabr tarixli Konfransının II/5-ci qərarına,—bu qərarda Konfrans, xüsusən qabaqcadan əsaslandırılmış razılaşmanın müvafiq prosedurlarını baxılmaq üçün hazırlamaqla, biotəhlükəsizliyə dair protokol işlənib hazırlanmasını və burada müasir biotexnologiyanın tətbiqi nəticəsində alınmış və bioloji müxtəlifliyin saxlanmasına və davamlı istifadəsinə mənfi təsir göstərə bilən dəyişdirilmiş hər hansı bir canlı orqanizmin transsərhəd yerdəyişməsinə xüsusi diqqət yetirilməsini qərara almışdır,—istinad edərək,

ətraf mühit və inkişaf üzrə Rio-de-Janeyro bəyannaməsinin 15-ci Prinsipində öz əksini tapmış ehtiyat tədbirlərinin görülməsi prinsipini bir daha təsdiq edərək,

müasir biotexnologiyanın sürətlə yayılmasından, eləcə də onun insan sağlamlığı üçün təhlükə yaratmaq riskini nəzərə almaqla bioloji müxtəlifliyə mənfi təsir göstərə bilmə potensialı ilə əlaqədar olaraq ictimaiyyətin artan narahatlığından xəbərdar olaraq,

müasir biotexnologiya ətraf mühit və insan sağlamlığı üçün müvafiq təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət olunmaqla inkişaf etdirilərsə və istifadə olunarsa, onun insanların rifahının yaxşılaşdırılması üçün geniş imkanlar açdığını etiraf edərək,

eləcə də mənşə mərkəzlərinin və genetik müxtəliflik mərkəzlərinin bəşəriyyət üçün müstəsna əhəmiyyətini etiraf edərək,

dəyişdirilmiş canlı orqanizmlə bağlı məlum və potensial risklərin xarakterinə və miqyasına münasibət göstərməkdə bir çox ölkələrin, o cümlədən inkişaf etməkdə olan ölkələrin imkanlarının məhdudluğunu nəzərə alaraq,

sabit inkişafa yetişmək məqsədilə ticarət və təbiəti mühafizə sazişlərinin qarşılıqlı şəkildə bir-birini tamamlamalı olduğunu etiraf edərək,

bu Protokolun bütün mövcud beynəlxalq sazişlərə uyğun olaraq Tərəflərin hüquq və öhdəliklərinin dəyişməsini nəzərdə tutan bir sənəd kimi şərh edilmədiyini qeyd edərək,

yuxarıdakı təsdiqetmə hissəsində bu Protokolu digər beynəlxalq sazişlərdən asılı etmək məqsədinin güdülmədiyi anlamından çıxış edərək,

aşağıdaklar haqqında razılaşdılar:

Ətraf mühit və onun inkişafı üzrə Rio-de-Janeyro Bəyannaməsinin 15-ci Prinsipində təsbit edilmiş ehtiyat tədbirlərinin görülməsi prinsipinə uyğun olaraq bu Protokolun məqsədi transsərhəd yerdəyişməsinə xüsusi diqqət yetirməklə, müasir biotexnologiyanın tətbiqi nəticəsi olan və insan sağlamlığına risk də nəzərə alınmaqla bioloji müxtəlifliyin saxlanmasına və davamlı istifadəsinə mənfi təsir göstərə biləcək dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin təhlükəsiz ötürülməsi, emalı və istifadə olunması sahəsində lazımi mühafizə səviyyəsinin təmin edilməsinə yardım göstərməkdən ibarətdir.

1. Tərəflərin hər biri bu Protokol çərçivəsində nəzərdə tutulan öz öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün lazımi və müvafiq hüquqi, inzibati və digər tədbirləri görür.

2. Tərəflər təmin edirlər ki, dəyişdirilmiş hər hansı canlı orqanizmin alınması, emalı, daşınması, istifadə olunması, ötürülməsi və sərbəstləşdirilməsi elə həyata keçirilsin ki, insan sağlamlığına olan risk də nəzərə alınmaqla, bioloji müxtəliflik üçün risklərə yol verilməsin və ya onlar azaldılsın.

3. Bu Protokolun müddəaları dövlətlərin beynəlxalq hüquqla müəyyən edilmiş ərazi sularına münasibətdə suverenliyinə, bu dövlətlərin beynəlxalq hüquqla müəyyənləşdirilmiş müstəsna iqtisadi zonalarında və kontinental şelfləri hüdudlarında malik olduqları suveren hüquqlarına və yurisdiksiyaya, habelə beynəlxalq hüquqla nəzərdə tutulmuş və müvafiq beynəlxalq sənədlərdə təsbit edilmiş naviqasiya hüquq və azadlıqlarının bütün dövlətlərin dəniz və hava gəmiləri tərəfindən həyata keçirilməsinə qətiyyən xələl gətirməyəcəkdir.

4. Bu Protokolun müddəaları Tərəfin bioloji müxtəlifliyin saxlanması və davamlı istifadəsi ilə əlaqədar bu Protokolda nəzərdə tutulan fəaliyyətlərdən daha əhəmiyyətli olan tədbirləri həyata keçirmək hüququnu məhdudlaşdırmır, bu şərtlə ki, həmin tədbirlər bu Protokolun məqsədlərinə və müddəalarına uyğun gəlsin və beynəlxalq hüquq çərçivəsində həmin Tərəfin digər öhdəlikləri ilə uzlaşsın.

5. Tərəflər müvafiq hallarda mövcud ekspert bilgilərini, razılaşmaları və insan sağlamlığı üçün risk sahəsində səriştəli beynəlxalq forumlarda görülən işin nəticələrini nəzərə almağa həvəsləndirilir.

Bu Protokolun məqsədləri üçün:

a) «Tərəflərin Konfransı»—Konvensiya Tərəflərinin Konfransını bildirir;

b) «qapalı sistemlərdə istifadə»—dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərlə bağlı olan, onların xarici mühitlə təmasını və ona edilə biləcək təsiri səmərəli şəkildə məhdudlaşdıran xüsusi tədbirlərlə tənzimlənən qurğu, tikili və ya digər fiziki struktur hüdudunda həyata keçirilən istənilən bir əməliyyatı bildirir;

c) «ixrac»—bir Tərəfdən digər Tərəfə məqsədli şəkildə transsərhəd yerdəyişməsini bildirir;

d) «ixracatçı»—ixrac edən Tərəfin yurisdiksiyasında olan və dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin ixracını təşkil edən hər hansı hüquqi və ya fiziki şəxsi bildirir;

e) «idxal»—digər Tərəfdən bir Tərəfə məqsədli şəkildə transsərhəd yerdəyişməsini bildirir;

f) «idxalçı»—idxal edən Tərəfin yurisdiksiyasında olan və dəyişdirilmiş canlı orqanizmin idxalını təşkil edən hər hansı hüquqi və ya fiziki şəxsi bildirir;

g) «dəyişdirilmiş canlı orqanizm»—müasir biotexnologiyadan istifadə olunması sayəsində əldə edilmiş yeni kombinasiyalı genetik materiala malik hər hansı canlı orqanizmi bildirir;

h) «canlı orqanizm» dedikdə, genetik materialı ötürmək və ya yenidən hasil etmək qabiliyyətli hər hansı bioloji törəmə, o cümlədən steril orqanizmlər, viruslar və ya viroidlər başa düşülür;

i) «müasir biotexnologiya»:

təbii fizioloji reproduktiv və ya rekombinasiya maneələrini dəf etməyə imkan verən və ənənəvi yetişdirmə və seleksiya üsulları olmayan.

a. nuklein turşularının süni hazırlanma üsulları, o cümlədən rekombinant dezoksiribonuklein turşusu (DNT) və nuklein turşularının birbaşa toxumalara və ya orqanellaya inyeksiyası, və ya

b. müxtəlif taksonomik statuslu orqanizm hüceyrələrinin birləşməsinə əsaslanan üsulların tətbiqi deməkdir.

j) «iqtisadi inteqrasiya üzrə regional təşkilat»—müəyyən regionun suveren dövlətləri tərəfindən yaradılmış və üzv dövlətlərin bu Protokolla tənzimlənən məsələlər üzrə öz səlahiyyətlərini onun ixtiyarına verdikləri və öz daxili prosedurlarına uyğun olaraq Protokolu imzalamaq, ratifikasiya etmək, qəbul etmək, bəyənmək və ya ona qoşulmaq üçün lazımınca səlahiyyətlərin verildiyi təşkilatı bildirir;

k) «transsərhəd yerdəyişməsi»—dəyişdirilmiş canlı orqanizmin, 17 və 24-cü maddələrin məqsədləri üçün transsərhəd yerdəyişməsinin Tərəflərlə Tərəf olmayan dövlətlər arasında yerdəyişməyə şamil edilməsi istisna olmaqla, bir Tərəfdən digər Tərəfə keçirilməsini bildirir.

Bu Protokol, bioloji müxtəlifliyin saxlanmasına və davamlı istifadəsinə, insan sağlamlığı üçün risk də nəzərə alınmaqla, mənfi təsir göstərə bilən dəyişdirilmiş bütün canlı orqanizmlərin transsərhəd yerdəyişməsinə, tranzitinə, emalına və istifadəsinə tətbiq edilir.

4-cü maddənin müddəalarından asılı olmayaraq və idxala dair qərarlar qəbul edilənə qədər dəyişdirilmiş bütün canlı orqanizmlər barədə Tərəfin risk səviyyəsini qiymətləndirməyə dair hər hansı hüququna xələl gətirmədən, bu Protokol, insan üçün əczaçılıq preparatları kimi istifadə olunan, transsərhəd daşınması digər müvafiq beynəlxalq sazişlər və ya təşkilatlar tərəfindən tənzimlənən dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin transsərhəd daşınmasına tətbiq olunmur.

1. 4-cü maddənin müddəalarından asılı olmayaraq və tranzit Tərəfinin dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin öz ərazisindən daşınmasını tənzimləmək və dəyişdirilmiş konkret canlı orqanizmin onun ərazisindən tranziti barədə 2-ci maddənin 3-cü bəndinə uyğun olaraq həmin Tərəfin hər hansı qərarını bio-təhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizminə təqdim etmək sahəsindəki hər hansı hüququna xələl gətirməməklə, qabaqcadan əsaslandırılmış razılaşma proseduru barədə bu Protokolun müddəaları tranzit olunan dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərə tətbiq olunmur.

2. 4-cü maddənin müddəalarından asılı olmayaraq və Tərəfin dəyişdirilmiş bütün canlı orqanizmlərin idxal olunması haqqında qərarların qəbul edilməsinədək onların risk səviyyəsinin dəyərləndirilməsini aparmaq və öz yurisdiksiyası daxilində qapalı sistemlərdə istifadə normaları müəyyənləşdirmək sahəsindəki hər hansı hüququna xələl gətirməməklə, qabaqcadan əsaslandırılmış razılaşma proseduru barədə bu Protokolun müddəaları qapalı sistemlərdə istifadə üçün nəzərdə tutulan dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin idxal Tərəfinin normalarına uyğun olaraq həyata keçirilən transsərhəd yerdəyişməsinə tətbiq edilmir.

1. 5-ci və 6-cı maddələrə uyğun olaraq, 8—10 və 12-ci maddələrdə təsbit edilmiş qabaqcadan əsaslandırılmış razılaşma proseduru idxal Tərəfinin ətraf mühitinə məqsədli introduksiya üçün nəzərdə tutulan dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin ilk məqsədli transsərhəd yerdəyişməsinədək tətbiq edilir.

2. Yuxarıdakı 1-ci bənddə nəzərə çatdırılan «ətraf mühitə məqsədli introduksiya» bilavasitə ərzaq, yaxud yem kimi və ya emal üçün nəzərdə tutulan dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərə aid deyildir.

3. 11-ci maddə bilavasitə ərzaq və ya yem kimi, yaxud emal üçün nəzərdə tutulan dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin ilk transsərhəd yerdəyişməsinədək tətbiq edilir.

4. Qabaqcadan əsaslandırılmış razılaşma proseduru bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi hesab edilən Tərəflərin Konfransının qərarında insan sağlamlığı üçün riskləri də nəzərə almaqla, bioloji müxtəlifliyin saxlanması və davamlı istifadəsinə mənfi təsir göstərə bilməyən kimi müəyyən edilərək, dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin məqsədli transsərhəd yerdəyişməsinə tətbiq edilmir.

1. İxrac Tərəfi bildirir və ya tələb edir ki, ixracatçı idxal Tərəfinin səlahiyyətli milli orqanını 7-ci maddənin 1-ci bəndinin fəaliyyət dairəsinə daxil edilən dəyişdirilmiş canlı orqanizmin məqsədli transsərhəd yerdəyişməsinə qədər onu yazılı şəkildə xəbərlə təmin etsin. Bildirişdə, ən azı, I əlavədə göstərilən məlumat olur.

2. İxracatçı tərəfindən təqdim edilmiş informasiyanın dürüstlüyü üçün hüquqi məsuliyyəti ixrac Tərəfi təmin edir.

1. İdxal Tərəfi bildirişi aldığı tarixdən doxsan gün ərzində bu barədə bildiriş göndərənə yazılı şəkildə təsdiqləyici məlumat verməlidir.

2. Təsdiqləyici məlumatda:

3. Yuxarıdakı 2-ci bəndin c) yarımbəndində göstərilən milli reqlamentləşdirmə bazası bu Protokolun müddəalarına uyğun olmalıdır.

4. İdxal Tərəfinin bildirişi almaq haqqında təsdiqləyici məlumat verməməsi onun məqsədli transsərhəd yerdəyişməsinə razılığını bildirmir.

1. İdxal Tərəfinin qəbul etdiyi qərarlar 15-ci maddənin müddəalarına uyğundur.

2. İdxal Tərəfi 9-cu maddədə göstərilən dövr ərzində məqsədli transsərhəd yerdəyişməsinin həyata keçirməyə qabil olması barədə yazılı şəkildə bildirişçiyə:

3. İdxal Tərəfi bildirişi aldığı tarixdən sonra iki yüz yetmiş gün ərzində bildirişçiyə və biotəhlükəsizlik haqqında vasitəçi mexanizminə yuxarıdakı 2-ci bəndin a) yarımbəndində adı çəkilən qərarı barəsində yazılı şəkildə:

4. Qeyd-şərtsiz razılaşmalar istisna olmaqla, 3-cü bənd çərçivəsində qəbul olunan qərarlarda, qərarın əsasını təşkil edən dəlillər gətirilməlidir.

5. Əgər idxal Tərəfi bildirişi alma tarixindən sonrakı iki yüz yetmiş gün ərzində öz qərarı haqqında məlumat vermirsə, bu onun məqsədli transsərhəd yerdəyişməyə razılığını bildirmir.

6. Dəyişdirilmiş canlı orqanizmin idxal Tərəfində insan sağlamlığına risk də nəzərə alınmaqla, bioloji müxtəlifliyin saxlanması və davamlı istifadəsinə göstərə biləcəyi mənfi təsirlə bağlı elmi şəkildə kifayət qədər əsaslandırılmış müvafiq elmi informasiya məlumatları və bilgilərinin olmaması, idxal Tərəfi üçün, yuxarıdakı 3-cü bənddə deyildiyi kimi, belə mənfi təsirin qarşısının alınması və ya maksimum məhdudlaşdırılmasından ötrü dəyişdirilmiş canlı orqanizmin idxalı ilə bağlı müvafiq qərarın qəbul edilməsinə mane ola bilməz.

7. Tərəflərin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransı özünün ilk müşavirəsində idxal Tərəfinin qərarlar qəbul etməsinə dəstək verəcək müvafiq prosedur və mexanizmləri müəyyənləşdirir.

1. Bilavasitə ərzaq, yaxud yem kimi və ya emal üçün istifadə edilməkdən ötrü transsərhəd yerdəyişməsi obyekti ola biləcək dəyişdirilmiş canlı orqanizmin bazarda satışı da daxil olmaqla, daxili istifadəsinə dair son qərar qəbul etmiş Tərəf bu barədə biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizmi vasitəsilə Tərəfləri bu cür qərarın qəbul edilməsindən sonrakı on beş gün ərzində məlumatlandırır. Belə informasiyaya, ən azı, II əlavədə göstərilən məlumatlar daxil olmalıdır. Tərəf informasiya materiallarının yazılı surətini hər bir Tərəfin milli əlaqələndirmə mərkəzinə təqdim edir, mərkəz isə biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizminə girişin olmaması barədə katibliyə vaxtında məlumat verir. Bu müddəa çöl sınaqları barədə qərarlara şamil edilmir.

2. 1-ci bəndə uyğun olaraq qərar qəbul edən Tərəf sifariş verən subyektin informasiyasının dürüstlüyü barədə hüquqi tələbləri təmin edir.

3. Hər bir Tərəf II əlavənin b) bəndində göstərilən orqandan əlavə informasiya ala bilər.

4. Tərəf milli reqlamentasiya bazası çərçivəsində, bilavasitə ərzaq, yaxud yem kimi və ya emal üçün istifadə edilməsi nəzərdə tutulan dəyişdirilmiş canlı orqanizmin idxalı barədə bu Protokolun məqsədlərinə müvafiq olan qərar qəbul edə bilər.

5. Hər bir Tərəf bilavasitə ərzaq, yaxud yem kimi və ya emal üçün istifadə edilməsi nəzərdə tutulan dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin idxalına tətbiq ediləcək istənilən milli qanunların, normativ müddəaların və rəhbər prinsiplərin, əgər belələri varsa, surətlərini biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizminə təqdim edir.

6. Öz daxili yurisdiksiyasını tətbiq edərkən və yuxarıdakı 4-cü bənddə göstərilən öz daxili reqlamentasiya bazası olmadıqda, Tərəf inkişaf etməkdə olan ölkə və ya keçid iqtisadiyyatında olan ölkədirsə, biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizmi vasitəsilə bəyan edə bilər ki, yuxarıdakı 1-ci bəndə uyğun şəkildə barəsində informasiya təqdim olunmuş bilavasitə ərzaq, yaxud yem kimi və ya emal üçün istifadə edilməsi nəzərdə tutulan dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin ilk ixrac göndərişinə qədər onun qəbul etdiyi qərar aşağıdakı meyarlara uyğun olaraq qəbul olunacaq:

a) 15-ci maddəyə uyğun olaraq riskin dəyərləndirilməsinin keçirilməsi; və

b) iki yüz yetmiş gündən artıq olmamaqla, proqnozlaşdırılmış müddətdə qərarın qəbul edilməsi.

7. Tərəfin öz qərarı barədə yuxarıdakı 6-cı bəndə uyğun şəkildə xəbər verməməsi faktı, əgər Tərəfin başqa qeyd-şərti yoxdursa, onun bilavasitə ərzaq, yaxud yem kimi və ya emal üçün istifadə edilməsi nəzərdə tutulan dəyişdirilmiş canlı orqanizmin idxalı barədə razılığını və ya imtina etməsini bildirmir.

8. İdxal Tərəfində, insan sağlamlığı üçün risk də nəzərə alınmaqla, bioloji müxtəlifliyin saxlanması və davamlı istifadəsinə dəyişdirilmiş canlı orqanizmin mümkün mənfi təsirinin miqyasına dair müvafiq elmi informasiya məlumatı və bilgilərinin azlığı üzündən elmi gerçəkliyin olmaması idxal Tərəfi üçün bilavasitə ərzaq, yaxud yem kimi və ya emal üçün istifadə edilməsi nəzərdə tutulan dəyişdirilmiş bu cür canlı orqanizmin idxalı barədə, belə mümkün mənfi təsirin qarşısının alınması və ya maksimum məhdudlaşdırılması məqsədilə müvafiq qərarın qəbul edilməsində maneə sayıla bilməz.

9. Tərəf bilavasitə ərzaq, yaxud yem kimi və ya emal üçün istifadə edilməsi nəzərdə tutulan dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərə dair özünün maliyyə, texniki yardıma və potensial yaratmaq ehtiyaclarını göstərə bilər. Tərəflər bu ehtiyacların təmin edilməsi üçün 22 və 28-ci maddələrin müddəalarına uyğun olaraq əməkdaşlıq edirlər.

1. İdxal Tərəfi bioloji müxtəlifliyin saxlanması və davamlı istifadəsinə potensial mənfi təsir barədə yeni elmi informasiyanı nəzərə almaqla, eləcə də insan sağlamlığına riski nəzərə almaqla, məqsədli transsərhəd yerdəyişməsi haqqında qərara yenidən baxa və onu dəyişdirə bilər. Belə halda həmin Tərəf, həmin qərarda haqqında danışılan dəyişdirilmiş canlı orqanizmin yerdəyişməsi barədə əvvəllər məlumat vermiş istənilən bildirişçini və biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizmini otuz gün ərzində xəbərdar edir, öz qərarını əsaslandıran dəlilləri göstərir.

2. İxrac Tərəfi və ya bildirişçi idxal Tərəfindən 10-cu maddəyə uyğun olaraq bu məsələ ilə bağlı qəbul etdiyi qərarı dəyişdirmək barədə xahiş edə bilər, əgər ixrac Tərəfi və ya bildirişçi hesab edirlərsə ki:

3. İdxal Tərəfi doxsan gün ərzində belə xahişə yazılı cavab verir və bu cür qərar qəbul olunmasını əsaslandıran dəlilləri göstərir.

4. İdxal Tərəfi istədiyi halda sonrakı idxallarla bağlı risklərin dəyərləndirilməsinin keçirilməsini tələb edə bilər.

1. İdxal Tərəfi bu Protokolun məqsədinə uyğun olaraq, dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin təhlükəsizlik məqsədli transsərhəd yerdəyişməsini təmin etmək üçün lazımi tədbirlər görməsi şərtilə biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizmi ilə aşağıdakıları qabaqcadan razılaşdıra bilər:

Yuxarıdakı a) yarımbəndində nəzərdə tutulan bildirişlər eyni Tərəfə sonrakı analoji yerdəyişmələr baş verdikdə tətbiq edilə bilər.

2. Yuxarıdakı 1a) bəndində adı çəkilən bildirişdə göstərilməsi zəruri olan məqsədli transsərhəd yerdəyişməsinə dair informasiya I əlavədə göstərilən informasiyaya uyğun olmalıdır.

1. Tərəflər bu Protokolun məqsədinə uyğun olaraq dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin məqsədli transsərhəd yerdəyişməsi ilə bağlı ikitərəfli, regional və çoxtərəfli sazişlər və müqavilələr bağlaya bilərlər, bu şərtlə ki, həmin sazişlər və müqavilələr müdafiə səviyyəsinin Protokolda nəzərdə tutulduğundan aşağı həddə endirilməsinə gətirib çıxarmasın.

2. Tərəflər istər bu Protokolun qüvvəyə minməsi tarixindən əvvəl, istərsə də sonra, aralarında bağlanan hər hansı belə ikitərəfli, regional və çoxtərəfli sazişlər və müqavilələr haqqında bir-birlərini biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizmi vasitəsilə xəbərdar edirlər.

3. Bu Protokolun müddəaları bu cür saziş və ya müqavilələrin Tərəfləri arasında həmin saziş və müqavilələrə uyğun olaraq həyata keçirilən məqsədli transsərhəd yerdəyişməsinə şamil edilmir.

4. Hər bir Tərəf öz ərazisinə konkret idxala münasibətdə özünün daxili normativ müddəalarını tətbiq edə bilər və öz qərarı barədə biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizmini xəbərdar edir.

1. Risklərin bu Protokola uyğun olaraq dəyərləndirilməsi elmi cəhətdən əsaslandırılmış şəkildə, III əlavəyə uyğun olaraq və qəbul olunmuş risklərin dəyərləndirilməsi üsulları nəzərə alınmaqla həyata keçirilir. Risklərin belə dəyərləndirilməsi, insan sağlamlığı üçün risk də nəzərə alınmaqla, dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin bioloji müxtəlifliyin saxlanması və davamlı istifadəsinə göstərə biləcəyi mənfi təsiri müəyyənləşdirmək və dəyərləndirmək məqsədilə ən azı, 8-ci maddəyə uyğun şəkildə təqdim olunmuş informasiya və mövcud olan digər elmi məlumatlara əsaslanır.

2. İdxal Tərəfi 10-cu maddəyə uyğun olaraq qərar qəbul edilməsi üçün risklərin dəyərləndirilməsinin həyata keçirilməsini təmin edir. O, ixracatçıdan risklərin dəyərləndirilməsinin həyata keçirilməsini tələb edə bilər.

3. Əgər idxal Tərəfi belə tələb irəli sürürsə, risklərin dəyərləndirilməsinin həyata keçirilməsi ilə bağlı xərcləri bildirişçi ödəyir.

1. Tərəflər Konvensiyanın 8-ci maddəsinin g) bəndini nəzərə alaraq, dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin istifadəsi, emalı və transsərhəd yerdəyişməsi ilə bağlı bu Protokolun müddəaları ilə müəyyənləşdirilmiş risklərin tənzimlənməsi, azaldılması və nəzarətdə saxlanması üçün risklərin dəyərləndirilməsinə aid müvafiq mexanizm, tədbir və strategiyaları işləyib hazırlayır və dəstəkləyirlər.

2. Risklərin dəyərləndirilməsi nəticələrinə əsaslanmış tədbirlər, idxal Tərəfinin ərazisi hüdudlarında dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin insan sağlamlığı üçün risk də nəzərə alınmaqla, bioloji müxtəlifliyin saxlanması və davamlı istifadəsinə göstərə biləcəyi mənfi təsirin qarşısının alınması üçün lazım olduğu qədər tətbiq edilir.

3. Hər bir Tərəf dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin məqsədsiz transsərhəd yerdəyişməsinə yol verilməməsi üçün lazımi tədbirlər görür, o cümlədən dəyişdirilmiş canlı orqanizmin sərbəstləşdirilməsinə başlanılanadək risklərin dəyərləndirilməsinin həyata keçirilməsinə dair tələblər irəli sürür.

4. Yuxarıdakı 2-ci bəndin müddəalarına xələl gətirmədən hər bir Tərəf istər idxal edilən, istərsə də özündə yaradılan dəyişdirilmiş hər hansı canlı orqanizmin nəzərdə tutulan istifadəsinə qədər, onun həyati silsiləsinə, yaxud təkrar istehsalına uyğun lazımınca müşahidə dövrü keçməsini təmin etməyə çalışır.

5. Tərəflər:

1. Hər bir Tərəf, əgər onun yurisdiksiyası altında olan rayonda baş verən hadisədən xəbər tutursa və bu hadisə nəticəsində sərbəstləşmə hallarına təsadüf edilirsə, bu isə öz növbəsində, belə dövlətlərdə insan sağlamlığı üçün risk də nəzərə alınmaqla, bioloji müxtəlifliyin saxlanması və davamlı istifadəsinə əhəmiyyətli dərəcədə mənfi təsir göstərə bilərsə, o, aidiyyəti dövlətlərə və ya potensial aidiyyəti olacaq dövlətlərə, biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizminə və müvafiq hallarda əlaqədar beynəlxalq təşkilatlara bildiriş üçün müvafiq tədbirlər görür. Həmin Tərəf bildirişi yuxarıda göstərilən situasiyanın yaranması barədə məlumat daxil olan kimi göndərir.

2. Hər bir Tərəf biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizminə bu maddəyə uyğun olaraq müvafiq bildirişlər almaq məqsədilə əlaqə məntəqəsinin təyin edilməsi haqqında bu Protokolun həmin Tərəf üçün qüvvəyə minməsi tarixindən gec olmayaraq müvafiq ətraflı informasiya təqdim edir.

3. Yuxarıdakı 1-ci bəndə uyğun şəkildə göndərilmiş hər bir bildirişdə aşağıdakılar olmalıdır:

4. Yuxarıdakı 1-ci bənddə haqqında danışılan dəyişdirilmiş canlı orqanizmin sərbəstləşmə mənbəyinin yurisdiksiyasına aid olduğu hər bir Tərəf insan sağlamlığı üçün risk də nəzərə alınmaqla, bioloji müxtəlifliyin saxlanması və davamlı istifadəsinə dəyəcək hər hansı mənfi təsiri minimuma endirmələri məqsədilə təmasda olmuş və ya təması ehtimal olunan dövlətlərlə təxirə salınmadan məsləhətləşmələr keçirir ki, onlar müvafiq cavab tədbirini müəyyənləşdirə bilsinlər və fövqəladə tədbirlər də daxil olmaqla, zəruri tədbirlər görə bilsinlər.

1. İnsan sağlamlığı üçün risk də nəzərə alınmaqla, bioloji müxtəlifliyin saxlanması və istifadəsinə ola biləcək mənfi təsirin qarşısının alınması məqsədilə hər bir Tərəf bu Protokolun fəaliyyət dairəsi çərçivəsində məqsədli transsərhəd yerdəyişməsi obyekti olan dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin müvafiq beynəlxalq qayda və normalar nəzərə alınmaqla, təhlükəsizlik şərtlərinə əməl edilməklə emal olunması, qablaşdırılması və daşınması üçün lazımi tədbirlər görür.

2. Hər bir Tərəf lazımi tədbirlər görür ki:

3. Bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransı digər əlaqədar beynəlxalq orqanlarla məsləhətləşərək eyniləşdirmə, emal, qablaşdırma və daşıma üsullarına dair normaların işlənib hazırlanmasının zəruriliyi və şərtlərini nəzərdən keçirir.

1. Hər bir Tərəf katibliklə öz adından əlaqə saxlamağa cavabdeh olan bir milli əlaqələndirici mərkəz təyin edir. Bundan əlavə, hər bir Tərəf bu Protokolla tələb olunan inzibati funksiyaları yerinə yetirmək üçün cavabdeh olan bir və ya bir neçə səlahiyyətli milli orqan təyin edir. Həmin orqanlar Tərəfin adından bu funksiyalarla əlaqədar fəaliyyət göstərməyə səlahiyyətlidirlər. Tərəf həmçinin həm milli əlaqələndirici mərkəz, həm də səlahiyyətli milli orqan funksiyalarını yerinə yetirmək üçün bir orqan da təyin edə bilər.

2. Hər bir Tərəf onun üçün bu Protokolun qüvvəyə minməsi tarixindən gec olmayaraq, özünün milli əlaqələndirici mərkəzinin və səlahiyyətli milli orqanı və ya orqanlarının adlarını və ünvanlarını katibliyə bildirməlidir. Tərəf birdən artıq səlahiyyətli milli orqan təyin edərsə, öz bildirişi ilə onlar haqqında, belə orqanların müvafiq vəzifələrinə dair lazımi məlumatı katibliyə göndərməlidir. Tətbiq edilməsi mümkün olan yerdə bu məlumatda ən azı, dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin bu və ya başqa növü ilə hansı səlahiyyətli orqanın məşğul olacağı göstərilməlidir. Hər bir Tərəf özünün milli əlaqələndirici mərkəzinin və ya səlahiyyətli milli orqanı və ya orqanlarının adında, ünvanında və vəzifələrində hər hansı dəyişikliklər barədə dərhal katibliyə məlumat verməlidir.

3. Katiblik yuxarıdakı 2-ci bəndə uyğun olaraq aldığı bildirişlər haqqında Tərəflərə dərhal məlumat verir, eləcə də biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizmi vasitəsilə də belə informasiya verir.

1. Bununla, Konvensiyanın 18-ci maddəsinin 3-cü bəndinə uyğun olaraq yaradılmış vasitəçilik mexanizminin bir hissəsi kimi aşağıdakı məqsədlərlə biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizmi təsis edilir:

2. Biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizmi yuxarıdakı 1-ci bəndin məqsədləri üçün informasiya yayan bir vasitədir. O, Protokolun tətbiqi üçün Tərəflərin göndərdikləri informasiyaya girişi təmin edir. O, eləcə də mümkün olan yerlərdə biotəhlükəsizlik sahəsində informasiya mübadiləsi üzrə digər beynəlxalq mexanizmlərə girişi təmin edir.

3. Hər bir Tərəf məxfi informasiyaların qorunmasına xələl gətirmədən, bu Protokola uyğun olaraq biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizminə verilməsi tələb olunan istənilən informasiyanı, habelə aşağıdakıları biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizminə təqdim edir:

4. Mexanizmin fəaliyyəti haqqında məruzələrin təqdimi də daxil olmaqla, biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizminin fəaliyyət göstərməsi şərtləri, bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransının birinci Müşavirəsində müzakirə və qəbul edilir, sonralar isə vaxtaşırı olaraq onlara yenidən baxılır.

1. İdxal Tərəfi bildirişçiyə bu Protokolun prosedurlarına uyğun olaraq təqdim edilmiş və ya idxal Tərəfinin bu Protokol üzrə qabaqcadan əsaslandırılmış razılaşma proseduru çərçivəsində tələb etdiyi informasiyalardan hansına məxfi kimi baxılmalı olduğunu göstərməsinə icazə verir. Belə hallarda, xahiş edildikdə, əsaslandırma təqdim olunur.

2. İdxal Tərəfi bildirişçi ilə bildirişçinin məxfi kimi təqdim etdiyi informasiyanın belə hesab edilə bilmədiyi barədə qərara gəldiyi halda məşvərət keçirir və hər hansı açıqlamaya qədər öz qərarı haqqında bildirişçiyə məlumat verərək, xahiş edildikdə, müvafiq səbəbləri göstərir və açıqlama anına qədər məsləhətləşmələr keçirilməsi və daxildə qərara yenidən baxılması imkanını təmin edir.

3. Hər bir Tərəf bu Protokolun çərçivəsi daxilində alınmış məxfi informasiyanın, o cümlədən bu Protokolda nəzərdə tutulan qabaqcadan əsaslandırılmış razılaşma proseduru kontekstində alınmış hər hansı məxfi informasiyanın mühafizəsini təmin edir. Hər bir Tərəf özündə belə informasiyanın mühafizəsi prosedurunun olmasını təmin edir və belə informasiyanın məxfiliyinin, özünün dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərinə məxfi informasiya üçün nəzərdə tutulandan az etibarlı olmayan mühafizəsini təmin edir.

4. İdxal Tərəfi bu cür informasiyadan bildirişçinin yazılı razılığından başqa hallarda kommersiya məqsədləri üçün istifadə etmir.

5. Əgər bildirişçi bildirişini geri götürür və ya götürmüşsə, idxal Tərəfi, tədqiqatlar və istehsalat haqqında olan informasiyaların məxfiliyini, habelə məxfiliyi barədə həmin Tərəflə bildirişçi arasında fikir ayrılığı olan informasiya da daxil olmaqla, kommersiya və sənaye informasiyasının məxfiliyini qoruyur.

6. Yuxarıdakı 5-ci bəndə xələl gətirmədən aşağıdakı informasiya məxfi sayılmır:

1. Tərəflər biotəhlükəsizliyin təmin olunması üçün lazım olan həddə biotexnologiya da daxil olmaqla, insan ehtiyatlarının və biotəhlükəsizlik üzrə təşkilat potensialının inkişaf etdirilməsi və/və ya möhkəmləndirilməsində, inkişaf etməkdə olan ölkələr sayılan Tərəflərdə, xüsusən zəif inkişaf etmiş ölkələrdə və inkişaf etməkdə olan kiçik ada dövlətlərində, eləcə də keçid iqtisadiyyatlı ölkə olan Tərəflərdə bu Protokolun səmərəli icrası məqsədilə, o cümlədən qlobal, regional, subregional və milli müəssisə və təşkilatlar vasitəsilə və zərurət yarandıqda özəl sektorun cəlb olunmasına yardım etməklə əməkdaşlıq edirlər.

2. Yuxarıdakı 1-ci bəndin məqsədlərinin icrası üçün əməkdaşlıqla bağlı inkişaf etməkdə olan ölkələr sayılan, o cümlədən daha az inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan kiçik ada dövlətləri də daxil olmaqla, Tərəflərin Konvensiya müddəalarına uyğun olaraq maliyyə ehtiyatları, texnologiya və nou-haunun əlçatarlığı və ötürülməsinə olan ehtiyacları biotəhlükəsizlik sahəsində potensialın yaradılması zamanı bütünlüklə nəzərə alınır. Hər bir Tərəfin şəraitinin, imkanlarının və ehtiyaclarının müxtəlifliyindən asılı olaraq, potensialın yaradılması üzrə əməkdaşlığa biotexnologiyanın lazımi qaydada və təhlükəsiz istifadəsi üçün elmi və texniki kadrların hazırlanması, biotəhlükəsizliyin maraqları üzrə risklərin dəyərləndirilməsi və risklərin tənzimlənməsi, eləcə də biotəhlükəsizlik sahəsində texnoloji və təşkilati imkanların genişləndirilməsindən istifadə daxildir. Keçid iqtisadiyyatlı ölkə olan Tərəflərin ehtiyacları da biotəhlükəsizlik sahəsində belə potensialın yaradılmasında tamamilə nəzərə alınır.

1. Tərəflər:

2. Özlərinin müvafiq qanunlarına və normativ müddəalarına riayət edən Tərəflər dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərlə bağlı qərarların qəbul edilməsi prosesində ictimaiyyətlə məsləhətləşir və belə qərarların nəticələrini ictimaiyyətə təqdim edirlər, həm də bu zaman 21-ci maddəyə uyğun olaraq informasiyanın məxfiliyinin qorunmasını təmin edirlər.

3. Hər bir Tərəf biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizmindən ictimaiyyətin istifadə edə bilməsi vasitələrinə dair öz ictimaiyyətini məlumatlandırmaq üçün səy göstərir.

1. Tərəflər və Tərəf olmayan dövlətlər arasında dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin transsərhəd yerdəyişmələri bu Protokolun məqsədlərinə uyğun olmalıdır. Tərəflər belə transsərhəd yerdəyişmələrinə dair Tərəf olmayan dövlətlərlə ikitərəfli, regional və çoxtərəfli saziş və razılaşmalar bağlaya bilərlər.

2. Tərəflər Tərəf olmayan dövlətləri bu Protokola qoşulmağa və onların milli yurisdiksiyası altında olan rayonlarda sərbəstləşdirilmiş və ya bu rayonlara gətirilən, yaxud da bu rayonlardan aparılan dəyişdirilmiş canlı orqanizmlər haqqında informasiyanı biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizminə təqdim etməyə təşviq edirlər.

1. Hər bir Tərəf öz ərazisində bu Protokolun icra olunması üzrə dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin daxili qaydaların pozulması ilə transsərhəd yerdəyişmələrinə yol verilməməsi üçün tədbirlər, lazım gəldiyi hallarda isə cəza nəzərdə tutan müvafiq daxili tədbirlər görür. Bu cür yerdəyişmələr qeyri-qanuni sayılır.

2. Qeyri-qanuni transsərhəd yerdəyişmələri hallarında aidiyyəti Tərəf mənşə Tərəfindən dəyişdirilmiş müvafiq canlı orqanizmi, şəraitdən asılı olaraq, repatriasiya və ya məhvetmə yolu ilə öz hesabına aradan götürməyi tələb edə bilər.

3. Hər bir Tərəf ona aid qeyri-qanuni transsərhəd yerdəyişmələri halları barədə biotəhlükəsizlik üzrə vasitəçilik mexanizminə məlumat verir.

1. Bu Protokol çərçivəsində idxal haqqında qərar, yaxud Protokolun icrası məqsədilə daxili tədbirlər hazırlandıqda Tərəflər öz beynəlxalq öhdəliklərinə uyğun olaraq, dəyişdirilmiş canlı orqanizmin bioloji müxtəlifliyin saxlanmasına və davamlı istifadəsinə mənfi təsiri ilə bağlı, ilk növbədə yerli icmalar üçün bioloji müxtəlifliyin dəyərliliyi baxımından sosial-iqtisadi mülahizələri nəzərə ala bilərlər.

2. Tərəflər, dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərlə bağlı ilk növbədə yerli icmalar üçün hər hansı sosial-iqtisadi nəticələr haqqında elmi tədqiqatlar aparılmasında və informasiya mübadiləsində əməkdaşlığa təşviq edilirlər.

Bu Protokol Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransı özünün ilk müşavirəsində, dəyişdirilmiş canlı orqanizmlərin transsərhəd yerdəyişməsi nəticəsində dəymiş zərərə görə məsuliyyət və əvəzödəmə sahəsində, bu məsələlər üzrə beynəlxalq hüquqda nəzərdə tutulan cari proseslərin təhlili və lazımi uçotu əsasında müvafiq beynəlxalq qayda və prosedurların işlənib hazırlanmasına dair proses təşkil edir və bu prosesin dörd il ərzində başa çatdırılmasına səy göstərir.

1. Bu Protokolun icrası üçün maliyyə ehtiyatları məsələsinə baxılan zaman Tərəflər Konvensiyanın 20-ci maddəsinin müddəalarını nəzərə alırlar.

2. Konvensiyanın 21-ci maddəsinə uyğun olaraq yaradılmış maliyyələşdirmə mexanizmi təşkilati strukturun həlqəsi sayılır və bu Protokolun maliyyələşdirmə mexanizminin idarə edilməsi ona həvalə olunmuşdur.

3. Bu Protokol Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransı bu Protokolun 22-ci maddəsinin həsr olunduğu potensialın yaradılması ilə bağlı yuxarıdakı 2-ci bənddə göstərilmiş maliyyələşdirmə mexanizminə dair rəhbər göstərişlərin hazırlanması zamanı, Tərəflərin Konfransının baxması üçün inkişaf etməkdə olan ölkə sayılan, o cümlədən kiçik ada dövlətləri də daxil olmaqla, az inkişaf etmiş ölkə olan Tərəflərin maliyyə ehtiyatlarına tələbatını nəzərə alır.

4. Yuxarıdakı 1-ci bəndin kontekstində Tərəflər inkişaf etməkdə olan ölkələr sayılan Tərəflərin, o cümlədən zəif inkişaf etmiş ölkələrin və inkişaf etməkdə olan kiçik ada dövlətlərinin, eləcə də keçid iqtisadiyyatlı ölkə olan Tərəflərin, onların bu Protokolun məqsədlərinin icrası üçün imkanlarının müəyyənləşdirilməsi və həyata keçirilməsi üzrə səyləri çərçivəsində tələbatlarını nəzərə alırlar.

5. Tərəflərin Konfransının müvafiq qərarlarında, bu Protokolun qəbul edilməsinədək təsbit edilənlər də daxil olmaqla, Konvensiyanın maliyyələşdirilməsi mexanizminə təqdim olunan rəhbər göstərişlər bu maddənin müddəalarına mutatis mutandis tətbiq edilir.

6. İnkişaf etmiş ölkələr olan Tərəflər də bu Protokolun müddəalarının icrası üçün maliyyə və texnoloji resursları təqdim edə, inkişaf etməkdə olan ölkələr sayılan Tərəflər və keçid iqtisadiyyatlı sayılan Tərəflər isə ikitərəfli, regional və çoxtərəfli kanallarla maliyyə resursları və texnoloji resurslar ala bilərlər.

1. Tərəflərin Konfransı bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edir.

2. Bu Protokolun Tərəfləri olmayan Konvensiya Tərəfləri bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransının istənilən müşavirəsinin işində müşahidəçi kimi iştirak edə bilərlər. Tərəflərin Konfransı bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış etdiyi halda, bu Protokol çərçivəsində qərarları yalnız onun Tərəfləri olan iştirakçılar qəbul edir.

3. Tərəflərin Konfransı bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış etdiyi halda, Konvensiyanın bu Protokolun Tərəfi olmayan hər hansı bir Tərəfini təmsil edən Tərəflərin Konfransı Bürosunun üzvü bu Protokolun Tərəflərinin öz aralarından seçdikləri üzvlə əvəz edilir.

4. Bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransı bu Protokolun müddəalarının icrasını mütəmadi olaraq izləyir və onun səmərəli icrasına yardım məqsədilə öz mandatı çərçivəsində lazımi qərarlar qəbul edir. Tərəflərin Konfransı bu Protokola uyğun olaraq ona həvalə olunmuş funksiyaları yerinə yetirir və:

5. Bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflər Konfransının konsensusla başqa qərar qəbul etdiyi hallar istisna olmaqla, bu Protokol çərçivəsində Tərəflərin Konfransının prosedur qaydaları, habelə Konvensiyanın maliyyə qaydaları mutatis mutandis tətbiq edilir.

6. Bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflər Konfransının ilk müşavirəsini katiblik tərəfindən, keçirilməsi bu Protokolun qüvvəyə minməsi tarixindən sonraya planlaşdırılmış Tərəflər Konfransının birinci yığıncağı ilə birlikdə çağırılır. Bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransının sonrakı növbəti müşavirələri, əgər bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransı başqa qərar qəbul etməzsə, Tərəflərin Konfransının növbəti müşavirələri ilə birlikdə keçirilir.

7. Bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransının növbədənkənar müşavirələri bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransı bunu zəruri saydığı hallarda və ya istənilən Tərəfin yazılı xahişi ilə çağırılır, bu şərtlə ki, katibliyin xahişi Tərəflərin ünvanına göndərməsindən sonrakı altı ay müddətində həmin xahişi Tərəflərin ən azı üçdə biri dəstəkləmiş olsun.

8. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, onun ixtisaslaşdırılmış idarələri və Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik, eləcə də onların üzvü olan hər hansı dövlət, yaxud Konvensiyanın Tərəfləri olmayan həmin təşkilatlar yanında müşahidəçilər bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransının müşavirəsində müşahidəçi kimi təmsil oluna bilərlər. Bu Protokolun əhatə etdiyi məsələlər üzrə səlahiyyətə malik hər hansı milli və beynəlxalq, hökumət və qeyri-hökumət orqanları və ya idarələri, bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransının müşavirəsində katibliyə etdikləri müraciət əsasında müşahidəçi kimi, əgər müşavirədə iştirak edən Tərəflərin ən azı üçdə biri buna etiraz etmirsə, təmsil olunmağa buraxıla bilərlər. Bu maddədə nəzərdə tutulan başqa hallar istisna edilməklə, müşahidəçilərin müşavirəyə buraxılması və iştirakı yuxarıdakı 5-ci bənddə xatırlanan prosedur qaydaları ilə tənzimlənir.

1. Konvensiyanın təsis etdiyi və ya onun çərçivəsində təsis edilmiş hər hansı yardımçı orqan, bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransının qərarına uyğun olaraq Protokola xidmət göstərə bilər və bu halda Tərəflərin Müşavirəsi həmin orqanın yerinə yetirəcəyi funksiyaları müəyyənləşdirir.

2. Bu Protokolun Tərəfləri olmayan Konvensiya Tərəfləri istənilən belə yardımçı orqanın istənilən müşavirəsinin işində müşahidəçi kimi iştirak edə bilər. Konvensiyanın yardımçı orqanının bu Protokolun yardımçı orqanı kimi çıxış etdiyi hallarda Protokol çərçivəsində qərarları yalnız Protokolun Tərəfləri qəbul edirlər.

3. Konvensiyanın yardımçı orqanı bu Protokolla bağlı öz funksiyalarını icra etdiyi hallarda belə yardımçı orqanın bürosunun bu dövrdə Protokol Tərəfi olmayan Konvensiya Tərəfini təmsil edən istənilən üzvü Protokol Tərəflərinin, onların öz arasından seçdikləri üzv ilə əvəz olunur.

1. Konvensiyanın 24-cü maddəsinə uyğun olaraq təsis edilmiş katiblik bu Protokolun katibliyi kimi çıxış edir.

2. Katibliyin funksiyası haqqında Konvensiyanın 24-cü maddəsinin 1-ci bəndi bu Protokola mutatis mutandis tətbiq edilir.

3. Katibliyin bu Protokola göstərdiyi xidmət xərcləri ilə digər xərclər arasındakı fərqi bu Protokolun Tərəfləri ödəyirlər. Bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransı özünün birinci müşavirəsində bu məqsəd üçün lazım olan müvafiq büdcə tədbirləri ilə bağlı qərar qəbul edir.

Bu Protokolda başqa qayda nəzərdə tutulmayıbsa, Konvensiyanın protokollarına aid Konvensiya müddəaları bu Protokola tətbiq edilir.

Hər bir Tərəf bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransının müəyyən etdiyi dövriliklə bu Protokol çərçivəsində öz öhdəliklərinin icrasına nəzarəti həyata keçirir, Protokolun icrası ilə bağlı gördüyü tədbirlər haqqında bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransı qarşısında hesabat verir.

Bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransı özünün birinci müşavirəsində bu Protokolun müddəalarına riayət edilməsinə və riayət etmənin pozulması hallarının nəzərdən keçirilməsinə yardım üçün əməkdaşlıq ruhunda istifadə olunan prosedurları və təşkilati mexanizmləri nəzərdən keçirir və təsdiq edir. Belə prosedurlar və mexanizmlər müvafiq hallarda məşvərət xidmətləri və ya yardım göstərilməsi ilə bağlı müddəalar nəzərdə tutur. Onlar Konvensiyanın 27-ci maddəsinə uyğun olaraq müəyyən edilmiş mübahisələrin nizama salınması prosedurları və mexanizmlərindən asılı olmadan istifadə edilir və bunlara xələl gətirmədən tətbiq edilir.

Bu Protokolun Tərəflərinin Müşavirəsi kimi çıxış edən Tərəflərin Konfransı bu Protokolun qüvvəyə minməsindən beş il sonra və bundan sonra ən azı hər beş ildən bir, prosedurları və əlavələri də daxil olmaqla, Protokolun səmərəliliyinin dəyərləndirilməsini keçirir.

Bu Protokol dövlətlərin və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının iqtisadi inteqrasiya üzrə regional təşkilatlarının imzalamaları üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nayrobidəki bölməsində 2000-ci il mayın 15-dən 26-dək və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nyu-Yorkdakı Mərkəzi idarələrində 2000-ci il iyunun 5-dən 2001-ci il iyunun 4-dək açıqdır.

1. Bu Protokol Konvensiya Tərəfləri olan dövlətlərin və ya iqtisadi inteqrasiya üzrə regional təşkilatların ratifikasiya, qəbul etmə, bəyənmə və ya qoşulma haqqında əllinci sənədi saxlanmağa verdikləri tarixdən doxsanıncı gün qüvvəyə minir.

2. Bu Protokolu ratifikasiya edən, qəbul edən, yaxud bəyənən və ya yuxarıdakı 1-ci bəndə uyğun olaraq qüvvəyə minməsindən sonra ona qoşulan dövlət və ya iqtisadi inteqrasiya üzrə regional təşkilat üçün Protokol belə dövlət və ya iqtisadi inteqrasiya üzrə regional təşkilat tərəfindən ratifikasiya, qəbul etmə, bəyənmə və ya qoşulma haqqında öz sənədini saxlanmağa verdiyi tarixdən sonrakı doxsanıncı gündə, yaxud da belə dövlət və ya iqtisadi inteqrasiya üzrə regional təşkilat üçün Konvensiyanın qüvvəyə mindiyi gün, bunlardan hansının sonra baş verəcəyindən asılı olaraq, qüvvəyə minir.

3. Yuxarıdakı 1 və 2-ci bəndlərin məqsədləri üçün iqtisadi inteqrasiya üzrə regional təşkilatın saxlanmağa verdiyi sənədlərdən heç biri belə təşkilatın üzvü olan dövlətlər tərəfindən saxlanmağa verilmiş sənədlərə əlavə sayılmır.

Bu Protokola hər hansı düzəliş etməyə yol verilmir.

1. Hər bir Tərəf üçün bu Protokolun qüvvəyə minməsindən iki il başa çatdıqdan sonra həmin Tərəf Depozitariyə yazılı bildiriş göndərməklə Protokoldan çıxa bilər.

2. Belə çıxma Depozitari tərəfindən bildirişin alınması tarixindən bir il sonra və ya çıxma barədə təqdim olunan bildirişdə göstərilən daha gec müddətdə qüvvəyə minir.

İngilis, ərəb, ispan, Çin, rus və fransız dillərindəki mətnləri autentik olan bu Protokolun əsli saxlanılmaq üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş katibinə verilir.

Bunun təsdiqi olaraq, lazımi qaydada səlahiyyət verilmiş aşağıda imza edənlər bu Protokolu imzaladılar.

İki mininci il yanvarın iyirmi doqquzunda Monrealda imzalanmışdır.